Ceremoniał morski i etykieta jachtowa

Z uwagi na wielowiekowe uprawianie przez ludzi żeglugi zaistniały określone zwyczaje i obyczaje. Powstawały na skutek bądź to trwogi przed groźnymi zjawiskami przyrody, bądź to pod wpływem warunków życia na morzu lub na skutek rozwoju techniki. Zwyczaje te były od wieków przestrzegane i z czasem kodyfikowane we flotach handlowych i wojennych poszczególnych państw. W wieku XVIII i XIX przy szybkim rozwoju stosunków międzynarodowych i współpracy poszczególnych flot powstała konieczność ujednolicenia poglądów. Podpisane zostały określone porozumienia międzynarodowe (np. podpisany w 1818 protokół akwizgrański w sprawie oddawania honorów na morzu) oraz wprowadzano zalecenia do regulaminów flot dotyczące przestrzegania zwyczajów i zewnętrznych form ich demonstrowania. Dodatkowo określono formy zachowania i postępowania członków załóg statków i okrętów w określonych sytuacjach. Zbiór tych przepisów określono pojęciem ceremoniału morski.

Środowisko żeglarskie przejęło z tego określone zwyczaje i formy postępowania. Zbiór tych zwyczajów i przestrzeganych form zewnętrznych składa się na pojęcie ceremoniału morskiego i etykiety jachtowej. Etykieta dotyczy zachowania się załóg na jachtach, stosunków miedzy członkami załogi oraz dbałości o wygląd zewnętrzny jachtu. Ceremoniał morski i etykieta w żeglarstwie ulegały z czasem pewnym modyfikacjom, ale pewne zasady postępowania i zachowania pozostają niezmienione od wielu pokoleń żeglarzy. Z uwagi na fakt, że etykieta jachtowa i ceremoniał morski „zginęły” z programów szkolenia żeglarskiego pozwalamy sobie przypomnieć podstawowe zasady tej dziedziny wiedzy żeglarskiej.

Dziedzina obejmująca przede wszystkim zewnętrzne formy sygnalizowania zdarzeń, przynależności jachtu, uczczenia świąt państwowych lub innych ważnych uroczystości. W podanych poniżej informacjach ograniczono się jedynie do postępowań odnoszących się do żeglugi na jachtach.

Z przepisów prawa międzynarodowego wynika, że każda jednostka pływająca musi mieć określoną przynależność państwową, a jej znakiem jest podnoszona bandera. W Polsce obowiązki w zakresie podnoszenia bandery określa „Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych” z 31 stycznia 1980 roku wraz z późniejszymi zmianami i obwieszczeniem Marszałka Sejmu. W ustawie czytamy między innymi:

1. Flagę państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej podnoszą polskie statki morskie jako banderę, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami szczególnymi; ponadto do bandery stosuje się prawo i zwyczaje międzynarodowe.
2. Statki morskie pełniące specjalną służbę państwową podnoszą także flagę oznaczającą pełnienie tej służby.
3. Minister właściwy od spraw gospodarki morskiej ustala wzory flag na oznaczenie pełnionej specjalnej służby państwowej oraz okoliczności i warunki ich podnoszenia.

Bandera – jest to flaga biało - czerwona z umieszczonym na białym polu godłem Polski. Nie jest dopuszczona do użytku prywatnego. Posługują się nią przedstawiciele Polski za granicą. Jest podnoszona na cywilnych lotniskach i samolotach komunikacyjnych za granicami, kapitanatach i bosmanatach portów oraz na polskich morskich jednostkach pływających jako bandera. Prawo podnoszenia bandery potwierdzane jest odpowiednim dokumentem wystawianym przez władze państwowe lub upoważnione do tego instytucje. Dokument nosi nazwę patentu flagowego. Przynależność państwowa wiąże się z określonymi przywilejami jak: prawo ochrony ze strony polskich urzędów dyplomatycznych i konsularnych, ze strony polskich okrętów wojennych, w przypadku konfliktu wojennego daje prawo wynikające z neutralności (w przypadku jej ogłoszenia przez rząd Rzeczypospolitej).

Banderą obowiązującą na jachtach polskich jest bandera Polskiego Związku Żeglarskiego (bandera państwowa ze znakiem PZŻ w lewym górnym rogu) lub bandera państwowa. Jacht Klub Polski oraz Jacht Klub Marynarki Wojennej „Kotwica” mają ustawowe prawo podnoszenia bander klubowych. Na wodach wewnętrznych jachty mogą podnosić banderę klubową W trakcie chrztu nowych jachtów powinno w ramach uroczystości nastąpić również pierwsze podniesienie bandery. Bandera w czasie postoju jachtu tradycyjnie podnoszona jest na rufie jachtu na drzewcu o nazwie flagsztok (lub innym elemencie wyposażenia np: bramce rufowej z uzbrojeniem umożliwiającym jej podnoszenie i opuszczanie). Jachty w drodze podnoszą banderę na rufie w tym samym okresie czasu. Jachty wielomasztowe w drodze podnoszą banderę na rufowym maszcie. Na obszarze wód terytorialnych obcego państwa jachty w drodze powinny nosić banderę przez całą dobę. Bandera powinna być również podnoszona na masztach sygnałowych na przystaniach klubowych. Banderę podnosi się wówczas na piku gafla masztu klubowego od godz. 08.00 do zachodu słońca.

Salutowanie banderą polega na opuszczeniu bandery do 1/3 wysokości na jakiej była podniesiona i podniesieniu jej do góry jednocześnie z banderą, której oddawano salut lub po minięciu trawersu salutowanego obiektu lądowego. W trakcie żeglugi salutowanie banderą przez jachty obowiązuje przy spotkaniu z okrętami wojennymi i przy mijaniu bander wojennych na obiektach lądowych jeżeli przepływamy obok nich w odległości mniejszej niż 3 nm. Należy również salutować mijane jachty.

Salutowanie obowiązuje w trakcie parad morskich z udziałem znaczących osobistości: głów państw, naczelnych dowódców lub dowódcy Marynarki Wojennej. Jeżeli to jest możliwe wówczas przy salucie banderą załoga powinno być ustawiona w szeregu na prawej burcie.

Bandera jako znak żałoby jest opuszczona do połowy masztu lub flagsztoka. Znak żałoby obowiązuje jachty gdy:

• żałoba została ogłoszona jako państwowa,
• żałoba została ogłoszona przez Klub (obowiązuje jachty klubowe)
• nastąpił w trakcie żeglugi wypadek śmiertelny
• żałoba jest ogłoszona w porcie odwiedzanym

Bandera polska	Bandera AKM

Proporzec klubowy jest to znak okrętowy w postaci małej prostokątnej lub trójkątnej flagi (dawna nazwa wimpel) w barwach klubu. Oznacza przynależność jachtu do danego klubu. Dawniej podnoszony był na topie grotmasztu (zastępował wskaźnik kierunku wiatru). Według zasad ceremoniału morskiego powinien być stawiany pod prawym salingiem. Z uwagi na inny zwyczaj gdzie pod prawym salingiem stawia się banderę państwa odwiedzanego przez jacht i wówczas należało przenosić proporzec klubowy pod lewy saling, przyjął się zwyczaj podnoszenia na stałe proporca klubowego pod lewym salingiem grotmasztu (przy szkunerach sztakslowych pod lewym salingiem fokmasztu).
Dodatkowo pod lewym salingiem można podnosić proporzec armatorski (znak określa armatora jachtu lub przynależność do uznanego stowarzyszenia żeglarskiego np. „Slocum Society”) Wzorce proporców powinny być zatwierdzone przez PZŻ lub posiadać świadectwo znaku chronionego prawem.
Proporzec klubowy powinien być również podnoszony w trakcie uroczystości otwarcia sezonu na topie masztu klubowego na cały okres sezonu nawigacyjnego.

Proporzec Akademickiego Klubu Morskiego

Jachty podnoszą pod prawym salingiem flagę państwa, do którego jacht płynie – przed wypłynięciem jachtu, w trakcie pobytu w tym państwie i przy powrocie z rejsu. Gdy rejs odbywa się do kilku krajów przed wypłynięciem podnosi się flagę państwa, do którego jacht zawinie najpierw. Po powrocie z rejsu podnosimy flagi w kolejności odwiedzonych krajów, licząc od dołu pierwszy odwiedzony kraj. Gdy podnosimy flagi państw odwiedzanych nie wolno podnosić pod prawym salingiem innych znaków. Jachty naszego klubu upoważnione do podnoszenia flagi miasta Gdańska powinny nosić ją pod prawym salingiem, a przy rejsie zagranicznym przenosić pod lewy saling. W trakcie wizytowania przystani klubowej przez jacht obcej bandery należy pod reją masztu sygnałowego przystani klubowej podnosić flagę państwa, którego banderę nosi wizytujący nas jacht.

W szczególnie uroczystych dniach na jachtach i masztach sygnalizacyjnych przystani klubowych podnoszona jest gala flagowa. Gala flagowa jest ceremoniałem polegającym na dekorowaniu jachtów flagami kodu międzynarodowego sygnalizacyjnego (MKS), banderami i proporcami.
Gala flagowa podnoszona jest z okazji świąt państwowych, otwarcia i zamknięcia sezonu, a także przy innych uroczystościach klubowych. Na jachtach gala flagowa może być podnoszona również z przyczyn osobistych jak np: ślub, imieniny kapitana itp..

Na jachtach stojących w porcie lub na kotwicy podnosi się tzw. wielką galę flagową. Polega ona na podniesieniu łańcucha flag MKS przebiegającego od dziobu do rufy poprzez topy wszystkich masztów. Końce spiętych w łańcuch flaglinek zanurzone są w wodzie przed dziobem i za rufą. Jest to symbolem opasania kuli ziemskiej. Jeżeli jacht posiada bukszpryt umieszcza się pod nim flagę kodu i dalej następne flagi.
Flagi MKS spinane są między sobą w następującej kolejności: AB1, CD2, EF3, GH4, IJ5, KL6, MN7, OP8, QR9, ST0(zero), UW pierwsza zastępcza, VX druga zastępcza, YZ trzecia zastępcza.
Jeżeli nie wystarcza jednego zestawu kodu flagowego można zwiększać odległości pomiędzy flagami lub używać następnego kompletu MKS. Jeżeli wszystkie flagi MKS nie mieszczą się w łańcuchu opuszczamy ostatnie flagi. Na topach masztów ponad łańcuchem flag MKS należy podnosić bandery narodowe.

Podnoszona jest na jachtach w ruchu, płynących na silniku. Mała gala składa się z łańcucha flag MKS postawionego w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny symetrii i przebiega od prawej burty przez top najwyższego masztu do lewej burty. Kolejność flag w łańcuchu jak w wielkiej gali. Obecnie podnoszenie małej gali flagowej jest praktycznie zaniechane.
Zastępuje ją czasami łańcuch flag MKS podnoszony od dziobu do topu pierwszego masztu.

Podczas uroczystości państwowych lub klubowych na masztach sygnałowych na przystaniach klubowych podnoszona jest gala flagowa. Gala składa się z łańcucha flag MKS przebiegającego w płaszczyźnie rei (lub salingu) masztu od zamocowania olinowania masztu poprzez top masztu do zamocowania olinowania masztu z drugiej strony. W skład gali wchodzi również bandera postawiona pod pikiem gafla masztu sygnałowego. Gala flagowa podnoszona jest razem z banderą.

Zwyczaj morski przeniesiony z dużych żaglowców polegający na uderzaniu w określony sposób w dzwon, co pól godziny w celu oznaczenia czasu jak i zmian wachty. Uderzenia powinny być krótkie o czystym dźwięku. Szklanka oznacza uderzenie podwójne.
Pół szklanki to uderzenie pojedyncze. Cykl wybijania szklanek rozpoczyna pół szklanki po upływie 30 minut od rozpoczęcia każdej nowej wachty. Po upływie godziny wybija się pełną szklankę, po upływie półtorej godziny wachty półtorej szklanki i tak dalej aż do czterech szklanek na zakończenie wachty. Obecnie zwyczaj wybijania szklanek przestrzegany jest jedynie w czasie uroczystego podnoszenia bandery (np. otwarcie sezonu żeglarskiego) gdzie wybija się w trakcie podnoszenia bandery cztery szklanki oraz na dużych żaglowcach i ośrodkach żeglarskich.

Jachty wracające z długiego rejsu mają prawo do wywieszania na topie masztu niebieskiej wstęgi o długości wynikającej z przeliczenia 1mm wstęgi za jedną milę morską przebytą w rejsie (po przebyciu na 5000 nm mamy prawo wywiesić wstęgę o długości 5 metrów).

ciąg dalszy w przygotowaniu ...